Als de energiecrisis iets duidelijk heeft gemaakt, dan is het dat de hoge prijs van gas ons gedrag radicaal heeft doen veranderen. Vanuit alle hoeken in de samenleving duiken initiatieven op van burgers, ondernemers en collectieven die samen huizen, winkels en zelfs hele buurten helpen te verduurzamen. Wat voorheen maar mondjesmaat lukte, is dankzij de hoge energieprijzen een omslagpunt in ons collectieve handelen. Hoe kunnen we dat gedrag vasthouden, ook nu de prijzen langzaam weer aan het dalen zijn? Waarom komen al die initiatieven nu ineens wel van de grond en wie zijn de koplopers? Burgers, ondernemers en collectieven strijden voor de democratisering van de energietransitie. Hoe zou een andere machtsverdeling eruit kunnen zien? VPRO Tegenlicht onderzoekt.
We starten het programma met een inspirerende speech. Deze wordt gegeven door:
- Martine Doppen is campaigner bij Reclame Fossielvrij. Martine gaf ondanks een speech aan de raadscommissie Duurzaamheid en Circulaire economie, welke eveneens als opiniestuk in het Parool gepubliceerd werd. Hierin schrijft Martine dat klimaatverandering het grootste gezondheidsrisico van de eeuw is en beschrijft ze haar droom over gezonde lucht en duurzame energie voor iedereen.
Vervolgens gaan we in gesprek over het maakproces van de aflevering. Dat doen we met:
- Fleur Amesz is regisseur bij VPRO Tegenlicht, en heeft o.a. de documentaires Op volle retouren (2020), Taxi in lockdown (2020) en Samen vergroenen (2023) gemaakt.
Hierna gaan we aan de hand van fragmenten uit de aflevering in gesprek met een aantal experts. We gaan het hebben over hoe zij naar de aflevering kijken, maar voornamelijk naar wat zij hiervan tegenkomen in de realiteit. Hoe kunnen we de urgentie om te verduurzamen vasthouden na de energiecrisis? Hoe zorgen we ervoor dat de energietransitie inclusief en rechtvaardig is? En welke innovatieve initiatieven zien we terug in Amsterdam?
Deze gesprekken gaan we voeren met:
Reint Jan Renes is lector aan de HvA en doet onderzoek naar de gedragspsychologie achter duurzaamheid. Hij bestudeert hoe je burgers meekrijgt opweg naar een duurzamere wereld en is onderdeel van de expertgroep die het EZK adviseert over hoe deze kennis benut kan worden bij klimaatbeleid. Reint Jan is mede-auteur van het succesvolle ‘draaiboek gedragsverandering’.
Siward Zomer is coöperatief directeur bij Energie Samen, de nationale koepelorganisatie van alle (bijna zevenhonderd) energiecoöperaties in Nederland. Siward is al lange tijd bezig om de energiemarkt in Nederland te transformeren. Hij houdt zich vooral bezig met de manier waarop de energiemarkten zijn georganiseerd en het democratiseren van warmte e.n energie. Bij onder andere de Groene Hub zet hij zich daarom in om de energietransitie inclusief te maken.
Angelica Francisco is adviseur warmtetransitie en duurzaamheid bij Haute Equipe Partners. In haar werkzaamheden heeft Angelica veel aandacht voor het sociale aspect van transities. In 2023 won Angelica de Leonie Janssen-Jansen scriptieprijs voor haar onderzoek naar ‘hispanic’ gemeenschappen in Amsterdam-Zuidoost en de sociale-, economische-, culturele- en financiële aspecten die de energietransitie voor deze gemeenschap heeft.
Ook Amsterdam zal last krijgen van de klimaatcrisis, betoogt Martine Doppen. Het plaatsen van windmolens is een noodzakelijk offer aan mensen die straks helemaal geen huis meer zullen hebben door overstromingen, droogte en watertekort.
De Amsterdamse FIXbrigade krijgt ruim een miljoen euro om uit te breiden. Het initiatief om verouderde woningen tochtdicht te maken kan daardoor snel worden gekopieerd in de rest van Nederland.
In de serie Tegenlicht Toekomstverkenners gaan we met tien inspirerende sprekers op zoek naar sporen van de toekomst in het nu.
Op dit moment is onze energie deels in handen van internationale partijen. In tijden van crises profiteren zij van de rumoerige markt en wordt energie voor de burger duurder. Door energiecoöperaties op te zetten wordt energie weer van ons en blijft de prijs stabiel. En verduurzaming wordt eerlijker. Bovendien dragen coöperaties bij aan nieuw gemeenschapszin. Siward Zomer legt uit hoe energiecoöperaties tot stand kunnen komen en hoe we loskomen van de grote energieleveranciers.
De groei van het aantal duurzame energiecoöperaties van burgers valt stil. Dat klinkt zorgelijk, maar de verklaring stemt juist vrolijk. Er bestaan al zoveel zon- en windprojecten van burgers, dat nieuwe deelnemers makkelijk kunnen aanhaken.
