Op donderdag 18 november starten Pakhuis de Zwijger, Museum Tot Zover & de Funeraire Academie met de programmareeks ‘Met de Dood in Huis’, een drieluik over sterfelijkheid, afscheid en rouw. Er is misschien geen thema dat ons levende wezens zo universeel aangaat, terwijl er tegelijkertijd zo veel verschillende opvattingen, rituelen, woorden, culturen, angsten en associaties over bestaan. Onze stad en samenleving veranderen in rap tempo, en zo ook onze verhouding tot de dood.
Het liefst praten we zo min mogelijk over de dood – en al helemaal niet over die van onszelf. Het voelt ongemakkelijk en we hebben het al zo druk met leven. Al sinds het begin van de corona pandemie worden wij dagelijks geconfronteerd met nieuwsberichten over het aantal doden. Hoe beïnvloedt dit – en andere grote veranderingen zoals steeds verder gaande biomedische en technologische ontwikkeling, een steeds divers wordende stad en klimaatproblematiek – onze omgang met de dood? In de eerste aflevering ‘Dood gaan wij allemaal’ gaan we in gesprek over hoe we tijdens het leven omgaan met de dood.
Als jonge twintiger, stagiair bij Pakhuis de Zwijger, en schrijver van dit artikel, denk ik best wel eens na over mijn dood. Ter aankondiging van dit programma interviewde ik andere jongeren over hoe zij tegen de dood aan kijken in De Stem Van De Stad. Ik ben mij ervan bewust dat het iets is wat mij elk moment kan overkomen. Des te meer reden om bewust in het leven te staan, en elk moment mee te pakken. In de Stem van de Stad gaven meer jongeren aan er zo over te denken.
De stad en de dood
Pakhuis de Zwijger maakt dit programma in samenwerking met Uitvaartmuseum Tot Zover. ‘De dood is langzaam uit de stad geraakt. Vroeger werden wij begraven in de kerken. Gaandeweg zijn de begraafplaatsen steeds meer buiten de stad gebracht. Met deze reeks gesprekken in Pakhuis de Zwijger brengen we de dood weer terug naar de stad. En terug in het centrum van de samenleving,’ stelt Guus Sluiter, kunsthistoricus en directeur van Museum Tot Zover. ‘De dood gaat ons allemaal aan. Alle kunstvormen laten zich door de dood inspireren: ballet, popmuziek, dans, beeldende kunst, literatuur. De dood fascineert ons omdat wij leven. Wij zijn hier maar heel kort en het leven is eindig. Daarbij heeft de dood nog een ander element: sociale relaties. Hierdoor missen we mensen ontzettend als we ze verliezen. De dood geeft veel verdriet. Dat is de complexiteit van het geheel.’
Houvast
Tijdens de avonden in de reeks, gaan we niet alleen maar praten over sterfelijkheid, afscheid en rouw, maar gaan we het ook ervaren. Centraal staat het samenbrengen van verschillende perspectieven en ervaringen: kunst, design, film, de uitvaartwereld, wetenschap, filosofen en nabestaanden.
Naast Museum Tot Zover, zijn de andere partners de Funeraire Academie (platform waar wetenschap en uitvaartbranche elkaar vinden) en Pakhuis de Zwijger. Joline Rodermans, programmamaker Sociale Stad bij Pakhuis de Zwijger en mede-initiatiefnemer van de reeks verloor zelf een aantal jaren geleden als jonge twintiger van de ene op de andere dag haar moeder: ‘Ik verloor niet alleen iemand die mij heel dierbaar was, maar werd mij ook ineens bewust van mijn eigen sterfelijkheid. Ik was toen vooral druk bezig met het opbouwen van mijn leven, en niet met de dood. Ik merkte dat ik eigenlijk de handvaten mistte om hiermee om te gaan. Dus ging ik op zoek naar verhalen in films en boeken en praatte er veel over. En dat hielp mij enorm.’ Ze vervolgt: ‘Maar mijn verhaal is natuurlijk niet uniek. Uiteindelijk gaan we allemaal dood en verliezen we allemaal mensen die ons dierbaar zijn. Ik hoop dat we met deze programma’s verschillende verhalen kunnen vertellen die een soort houvast bieden om hiermee om te gaan. Denk bijvoorbeeld aan de film ‘De Werkelijkheid heeft mij niet nodig’ die we in aflevering 1 hebben gezien.’
Beeld uit ‘De Werkelijkheid heeft mij niet nodig’, foto door: Petra Katanic.
Afscheidsrituelen
Een ander mooi voorbeeld van deze verschillende manieren van omgaan met dood en rouw is te zien in de documentaire ‘Dood in de Bijlmer’ die we -deels- gaan zien in aflevering 2 ‘Waarheen, waarvoor’. In deze boeiende documentaire volgt de kijker een Nederlandse uitvaartondernemer die een multicultureel uitvaartcentrum in Amsterdam Zuid-Oost wil opzetten, met alle, soms wat komische maar desalniettemin interessante gevolgen van dien. Op 15 november was er in onze dependance New Metropolis Zuidoost ook een mooi programma te zien: ‘Waka Bun’ over Afro-Surinaamse tradities bij afscheid en rouw.
Kijk het programma hier terug:
Een portie troost
De laatste aflevering in januari/februari 2022 biedt een portie troost en gaat over rouw en herdenken. Wat mij zelf fascineert als het over dit onderwerp gaat, is dat voorheen dystopische sciencie-fiction series zoals Black Mirror worden ingehaald door de werkelijkheid. Van uitvaart hologrammen tot deep fake technologie met verloren familie leden. Een voorbeeld is de documentaire ‘Deep fake therapy’ waarbij nabestaanden onder begeleiding van een rouwtherapeut interactieve digitale videogesprekken voeren met hun overleden dierbaren. Een beetje een ver van je bed-show zou je denken. Maar dat kan nu dus.
Persoonlijk kijk ik enorm uit naar deze reeks. Zoals ik in het begin al zei: denken over mijn eindigheid maakt mij bewuster van mij leven. Hopelijk draagt deze reeks daar wat aan bij voor anderen en opent het de dialoog over de dood.
Overzicht programma’s in deze reeks
Met de Dood in Huis #1– Dood gaan we allemaal – Terugblik
Deze avond zal voor velen worden herdacht als een avond waarbij de kijkers, de sprekers, en (toen nog) het publiek, vanuit verschillende perspectieven en vooral kunstvormen bij de dood stil hebben gestaan. Maurice Seleky (de moderator) heeft ons meegenomen in deze reis samen met zijn tafelgasten Marli Huijer (arts, hoogleraar publieksfilosofie en voormalig Denker Des Vaderlands) en Bert Keizer (filosoof en specialist ouderengeneeskunde) die de avond toelichtten met hun scherpe perspectieven.
Na het kijken van de poëtische film (De werkelijkheid heeft mij niet nodig) van Mirte Hartland, ervaarde het publiek een presentatie van Guus Sluiter (directeur Museum tot Zover). Dit alles afgewisseld door rauwe blues geïnspireerde gitaar intermezzo’s van Theo Sieben (Death Song Sing-a-long). Uiteindelijk belandden wij ook nog in een gesprek over onsterfelijkheid met trans humanist Lotte van Noort, en leerden wij over het hospice als instituut voor de laatste levensfase met Madeleine Timmermann. Als afsluiter op deze al mooie avond werd het publiek begeleid naar het laatste avond maal door performance artiest Emma Berentsen. Kortom, een avond om niet te vergeten (en om zeker terug te kijken).
Met de Dood in Huis #2 – Waarheen, waarvoor?
Donderdag 10 Februari | 20:00 – 22:00u
Een avond over afscheids- en uitvaartrituelen. We gaan in gesprek over o. a. hologrammen, levende doodskisten, de rol van muziek en multiculturele uitvaartcentra.
Met de Dood in Huis #3 – Een portie troost
Maart 2022
Een avond over rouwen en herdenken. Deze avond gaan we o.a. in gesprek over het erkennen van verlies in het dagelijks leven, de rol van rouw-apps en collectieve herdenkingsrituelen. Definitieve datum volgt.
