Kraaien lossen puzzels op. Bijen vertonen speelgedrag. Walvissen hebben een complexe taal. We doen de ene na de andere verbijsterende ontdekking over dieren. Maar tegelijkertijd holt de biodiversiteit in onze vervuilde ecosystemen hard achteruit. In Nederland staat bijna de helft van alle soorten onder druk. Als we zo doorgaan leven de enige dieren op aarde straks in varkens- en kippenstallen. Op de biodiversiteitstop van de Verenigde Naties werd recentelijk alarm geslagen over de staat van onze ecosystemen en biodiversiteit. Hoe stoppen we die achteruitgang? Hoe brengen we de wilde dieren terug en zorgen we dat dieren een goed leven kunnen leiden? Wetenschappers proberen met kunstmatige intelligentie dierentalen te ontcijferen, ethici proberen dierenleed in kaart te brengen, en juristen willen ecosystemen tot rechtspersonen maken. Zal meer kennis van dieren, planten en watermassa’s ook maken dat we daar beter voor zorgen en ze beter beschermen?
De Tegenlicht aflevering ‘Stem van de natuur’ wordt op donderdag 20 april om 20:27 uur uitgezonden op NPO 2.
We beginnen de avond met een gesprek over het maakproces van de aflevering. Dat doen we met:
- Stéphane Kaas is regisseur bij VPRO Tegenlicht, en heeft eerder o.a. de documentaires Etgar Keret: based on a true story (2017) en In het echt heb ik een neus (2023) gemaakt.
Hierna gaan we aan de hand van fragmenten uit de aflevering in gesprek met een aantal experts. We gaan het hebben over hoe zij naar de aflevering kijken, maar voornamelijk over wat zij hiervan herkennen in hun werkzaamheden. Hoe doe je ethisch onderzoek naar dieren? Leidt meer wetenschappelijke kennis van dieren, flora en fauna ertoe dat we daar beter voor gaan zorgen? En zou de natuur rechten moeten krijgen?
Deze gesprekken voeren we met:
- Jorg Massen is gedragsbioloog en specialiseert zich in de sociale cognitie van dieren. Jorg doet onderzoek naar de mechanismen die ten grondslag liggen aan sociale relaties, emoties en samenwerkingsgedrag bij dieren. Hij focust zich daarbij voornamelijk op primaten en vogelsoorten. Jorg plaatst zijn bevindingen in evolutionair perspectief. Daarnaast is Jorg momenteel president van de Europese Federatie van Primatologie.
- Dorine van Norren is kunstenares en wetenschapper op wereldvisies en rechten van de natuur. Dorine doet onderzoek naar de cultuur van buen vivir in Ecuador waarbij de mens minder centraal staat in het wereldbeeld dan in Westerse culturen. Zij onderzocht onder andere de uitwerking van het opnemen van rechten voor de natuur in de grondwet, wat in 2008 in Ecuador gebeurde.
- Judith Alkema is expert op het gebied van ecocidewetgeving en klimaatactivist. Momenteel schrijft Judith mee aan een initiatiefwet om ecocide in Nederland strafbaar te stellen. Daarbij lobbyt ze met de Stop Ecocide beweging in Europa om ervoor te zorgen dat de toevoeging van ecocide in een voorstel voor nieuwe richtlijnen van de EU over milieustrafrecht aangenomen wordt. Daarnaast is Judith onderdeel van de jongereninitiatief ‘Bos Dat Van Zichzelf Is’, dat zich inzet om de Nederlandse bossen terug te geven aan zichzelf, door ze uit bezit te halen, rechten te geven en te werken aan de mentaliteitsverandering waarbij de mens zich weer onderdeel voelt van de natuur.
Tijdens het programma zal er een intermezzo plaatsvinden waarin aan de hand van dierenprenten aangezet wordt tot het nadenken over de complexe relatie die mensen tot dieren hebben. Deze wordt verzorgd door:
- Yoko Heiligers is illustrator. Daarnaast bedenkt, schrijft en illustreert ze haar eigen prentenboeken, waarvan er een aantal internationaal vertaald zijn. Haar prentenboekproject ‘Mensendieren’ werd in 2021 met de meeste stemmen van internationale uitgevers geselecteerd voor The Unpublished Picturebook Showcase. In maart 2023 verscheen ‘Mensendieren’ in het Nederlands. In het boek schetst Yoko de complexe relatie die mensen tot dieren hebben. Tevens geeft Yoko workshops rondom haar prentenboeken op scholen en maakt ze deel uit van Buro Rococo, wat tekenacts aanbiedt.
Het beschermen van natuur voldoet niet meer. Het is de hoogste tijd voor grootschalig natuurherstel: het ‘repareren’ van natuur waar schade is ontstaan, bijvoorbeeld door gebieden met elkaar te verbinden en beheermaatregelen.
Bestraffing van ecocide, ernstige milieumisdrijven, lijkt in de Europese Unie dichterbij te komen. Europese ministers moeten nu onderhandelen.
Buiten Europa krijgt de natuur steeds vaker een stem. Maar ook hier moet de natuur, zoals rivieren, bergen en meren, rechten krijgen, schrijft Dorine van Norren.
Wetenschappers zijn hard op weg de taal der dieren te ontsleutelen. Met kunstmatige intelligentie hopen ze op een ‘Google Translate voor dieren’. Doe ook de quiz en kijk of u begrijpt wat de koe bedoelt.
