In 1995 schreef Umberto Eco een essay over het fascisme dat even tijdloos als urgent is. Begin dit jaar bracht Uitgeverij Prometheus daarom meerdere essays van Umberto Eco over fascisme uit in de essaybundel; Hoe herken ik een fascist. Het is een term die je tegenwoordig veelvuldig hoort terugkomen in de politieke arena en op het internet. Maar wat is het en hoe herken je het? In dit programma bespreken we het ontstaan van het (oer)fascisme en hoe het fascisme momenteel aanwezig is in onze maatschappij.
Over Umberto Eco
Umberto Eco (1932–2016) was een Italiaanse schrijver en semioticus, die in 1995 een essay over fascisme schreef. Hieronder een fragment uit dit essay:
‘We moeten ervoor oppassen dat de betekenis van die woorden niet opnieuw vergeten wordt. Het oerfascisme waart nog rond, soms in burgerkledij. Het zou maar wat gemakkelijk voor ons zijn als er iemand ten tonele verscheen die zei: ‘Ik wil de poorten van Auschwitz weer openen, ik wil dat de zwarthemden weer over de Italiaanse pleinen paraderen!’ Maar helaas is het leven niet zo eenvoudig. Het oerfascisme kan terugkeren in de meest onschuldige gedaanten. Het is onze plicht het te ontmaskeren en gespitst te zijn op al zijn nieuwe verschijningsvormen – elke dag weer, overal ter wereld.’
Over de sprekers
Robin te Slaa is historicus en auteur van een groot aantal publicaties. Hij doet al ruim twintig jaar onderzoek naar het fascisme en is volgens de Volkskrant ‘een van de grootste experts in Nederland op dit gebied’. Samen met Edwin Klijn werkt hij aan een trilogie over de geschiedenis van de NSB. Het tweede deel kwam half april 2021 uit. Het laatste deel staat gepland voor 2027. Andere publicaties op de naam van Te Slaa zijn Fascisme. Oorsprong en ideologie, Is Wilders een fascist en het onlangs verschenen boek De Rapaille Partijen.
Mounir Samuel werkt op de scheidslijnen van politiek, klimaat, gender, media, taal, kunst en cultuur, religie en maatschappij. Hij beweegt sierlijk tussen verschillende werkvelden en weet de meest uiteenlopende disciplines met elkaar te verbinden. Samuel is onder andere politicoloog, meervoudig bekroond correspondent en journalist, auteur, performance artiest, theatermaker, curator, (tv-)presentator, trainer en cultureel ondernemer. In 2019 gaf Winq magazine hem de eretitel van changemaker of the decade. In 2023 kwam zijn boek Je mag ook niets meer zeggen uit. Een blauwdruk voor een inclusieve, veilige en toegankelijke taal voor iedereen
Ivana Ivković is eigenaar van NoWishfulThinking, een bureau voor eigentijdse filosofie met als ‘missie’ om filosofie in te zetten om de hedendaagse maatschappelijke en politieke ontwikkelingen te duiden. Ivković heeft gewerkt in opdracht van verschillende organisaties; van de Gemeente Amsterdam, Hogeschool Rotterdam tot Brainwash en Filosofie Magazine. Als lid van het Filosofisch Elftal wordt zij regelmatig geïnterviewd voor dagblad Trouw. Verder doceert Ivana Politieke Filosofie en is opleidingscoördinator bij Hogeschool Voor Toegepaste Filosofie te Utrecht en Koningstheateracademie te Den Bosch.
Dieuwke van Ooij is journalist en al ruim 30 jaar de Duitsland-specialist van Nederland. Momenteel doet ze dit namens Nieuwsuur.
Or Goldenberg is redacteur van De Groene Amsterdammer.
Ideologie Radicaal-rechts wint aan populariteit in Europa. En hoewel de verschillen met het fascisme uit het Interbellum groot zijn, moeten we toch oppassen, schrijft Annelien De Dijn.
Lang dachten politieke wetenschappers dat het Nederlandse poldermodel een ‘matigend effect’ zou hebben op de opkomst van extreemrechts. Maar nu blijkt dat het de normalisering ervan juist heeft versneld, zegt socioloog Jacob Boersema. Volgens hem kunnen we die normalisering alleen stoppen door kabinet-Schoof 1 te noemen wat het is: extreemrechts en fascistisch.
Het fascisme is genoemd naar haar oorspronkelijke verschijningsvorm in Italië in de jaren dertig van de vorige eeuw (fascismo). Het werd een algemenere aanduiding van een ideologie die massaliteit, menselijke ongelijkheid, absoluut leiderschap, streven naar macht, nationalisme en geweld verheerlijkt.
