In de laatste decennia is de overheid vaak gezien en behandeld als bedrijf (“B.V. Nederland”) met de burger als klant. Recente crises als de coronapandemie en de toeslagenaffaire laten op pijnlijke wijze zien hoe deze visie onze democratische rechtsorde heeft verwaarloosd en uitgehold. Al klinkt de roep om herziening luid en is onderhoud al langer nodig, leidden eerdere adviezen en onderzoeken niet tot verbeteringen. De Tweede Kamer weigert te erkennen dat deze verwaarlozing en uitholling ook de prijs zijn van politieke keuzen en haar eigen functioneren. Hoe kunnen andere verantwoordelijke spelers -van rechters tot uitvoeringsorganisaties, van burgersamenleving (civil society) tot ministeriële departementen – bijdragen aan het beter functioneren van onze democratische rechtsorde? Aan de hand van ‘Kan de overheid crises aan?’, een herziende en uitgebreidere versie van Herman Tjeenk Willink’s eerder verschenen boek Groter denken, kleiner doen, gaan we hier met de verschillende betrokkenen over in gesprek.
Over het programma
We trappen af met een inleiding van minister van staat Herman Tjeenk Willink, naar aanleiding van zijn meest recente werk: Kan de overheid crises aan?, een herziende uitgave van het eerder verschenen Groter denken, kleiner doen. In het verleden was Herman Tjeenk Willink o.a. voorzitter van de Eerste Kamer, vicepresident van de Raad van State en kabinetsinformateur. Wat is zijn visie op de staat van onze democratie en rechtsstaat anno 2022, en herkennen andere betrokkenen zich in deze analyse? Hierop reflecteren we met:
- Wouter Koolmees was van 2017 tot 2022 minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in het kabinet-Rutte III. Van 2019 tot 2020 was hij daarnaast ook (tweede) viceminister-president. In 2021 was hij, samen met Johan Remkes, informateur in de kabinetsfomatie. Hij was sinds 2010 Tweede Kamerlid namens D66, als financieel woordvoerder en vicefractievoorzitter.
- André Bosman was tussen 2010-2021 Tweede Kamerlid namens de VVD, als defensiewoordvoerder en later woordvoerder Europese zaken en Koninkrijksrelaties. In 2020-2021 leidde hij het parlementaire onderzoek naar de problemen bij uitvoeringsorganisaties.
Vervolgens gaan we in gesprek met vertegenwoordigers van de drie spelers die volgens Tjeenk Willink kunnen helpen om onze democratie en rechtsorde te herstellen: de uitvoeringsorganisaties, de rechters en de maatschappelijke democratie/het burgerinitiatief. Dat doen we met:
- Maarten Camps is sinds 2020 voorzitter van de Raad van Bestuur van UWV, het Nederlandse Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen. Eerder was hij secretaris-generaal van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat, en bekleedde hij diverse managementfuncties bij het Ministerie van Financiën en het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
- Robine de Lange-Tegelaar is sinds 1 januari 2022 de president van de rechtbank Den Haag. Tussen 2013-2021 was zij president van de rechtbank Rotterdam en eerder trad zij op als rechter in civiele zaken, strafzaken en familie- en jeugdzaken.
- Eva Rovers is cultuurhistoricus, biograaf en mede-oprichter van Bureau Burgerberaad. De laatste jaren schrijft zij over manieren waarop gewone mensen uitzonderlijke maatschappelijke veranderingen kunnen bewerkstelligen. Zij ziet hiervoor een belangrijke rol weggelegd voor burgerberaden, en begeleidt en adviseert hierin verschillende (lokale) overheden.
Over “Kan de overheid crises aan?”
De wijze waarop de overheid functioneert, heeft de afgelopen decennia de democratische rechtsorde uitgehold. Dat was de boodschap in Groter denken, kleiner doen van Herman Tjeenk Willink. Het boek werd drie jaar geleden onthaald als een urgente visie op de problemen van de democratische rechtsorde. Het was een oproep om ongemakkelijke feiten onder ogen te zien en positie te kiezen; om het debat aan te gaan en zelf grenzen te trekken.
De gevolgen van de coronacrisis maken die oproep nog urgenter. Als door een vergrootglas worden de zwakke plekken in het functioneren van de overheid scherper zichtbaar. Tegelijkertijd moet die overheid aan nieuwe eisen voldoen. Het coronavirus moet worden bestreden. De economie moet overeind worden gehouden. De sociale gevolgen moeten worden opgevangen.
En toch stelt niemand de vraag of de overheid wel aan die eisen kan voldoen, en onder welke voorwaarden. Daarop probeert deze herziene en uitgebreide heruitgave van Groter denken, kleiner doen een antwoord te formuleren.
