Leden van Extinction Rebellion worden thuis in alle vroegte gearresteerd, nog voor de demonstratie heeft plaatsgevonden, dwangsommen worden opgelegd, er wordt meer geweld gebruikt tegen demonstranten. Kunnen we nog demonstreren in Nederland? Vijf onderzoeksjournalisten van Investico en De Groene Amsterdammer deden een halfjaar lang onderzoek naar hoe het staat met het demonstratierecht. Hun bevindingen: gemeenten stellen knellende eisen aan demonstraties, wie als demonstrant een ID-bewijs toont wordt opgezocht in het politiesysteem, net als diens ouders en kinderen, er wordt vaker ingegrepen door burgemeesters én meer geweld gebruikt. Demonstranten en autoriteiten zijn in een vicieuze cirkel van wantrouwen beland. Deze avond gaan we in gesprek met demonstranten, politie, gezagsdragers en deskundigen over de vraag: hoe komt het vertrouwen terug, bij autoriteiten en demonstranten, zodat burgers hun grondrecht weer mogen uitoefenen?
Wil je weten wat politie en gemeenten over jou opvragen? Vraag jouw BRP-dossier op (zie hier een uitleg). Voorafgaand aan het programma, van 19:30-20:00, zullen de onderzoekers van Investico bij de BRP-balie uitleg geven over wat je daarop kunt zien.
De onderzoekers telden overheidsingrijpen en geweldsincidenten bij ruim 1200 demonstraties, vroeg communicatie tussen gemeenten en protestgroepen op, las politiedraaiboeken en onderzocht wanneer politie en gemeenten informatie van demonstranten opvragen. Uit alles blijkt: sinds corona grijpen autoriteiten vaker in. Gemeenten gebruiken meer en onwettelijke voorwaarden, zoals een verbod op spanddoeken of een eisen aan wat er op die spanddoeken mag staan. Het OM probeert de strafmaat op te rekken, wie verhaal wil halen bij de politie stuit op een muur bij de klachtenprocedure. Ondertussen zet de politie betaalde informanten en intensieve surveillance in om vreedzame demonstranten in de gaten te houden, fouilleert vaker preventief en infiltreert zelfs in appgroepen. Volgens Amnesty International beschermen overheden het demonstratierecht onvoldoende.
Ondertussen moeten gemeenten demonstraties met een onderbezet politiekorps ondersteunen en vrezen burgemeesters voor rellen en onhoudbare situaties. Ze zitten met de handen in het haar. In de praktijk leiden onderbezette korpsen en oververmoeidheid tot overreactie bij demonstraties, ziet ook de politie. Deze avond vertellen de onderzoekers van Investico over hun onderzoek. Daarna gaan we in gesprek over hun bevindingen met demonstranten, politie, een advocaat en een burgemeester. Tot slot sluit Thomas Hogeling de avond af met een column.
Over de sprekers
Marisella de Cuba is antiracisme-activist bij onder andere Kick Out Zwarte Piet (KOZP). KOZP kreeg in de beginjaren veel politiegeweld te verduren. Inmiddels komt het geweld vaker van omstanders, met als dieptepunt november 2022 in Staphorst, waar demonstranten van KOZP werden aangevallen door een woedende menigte. De politie greep niet in. Leden van KOZP werden sinds 2013 twee keer zo vaak gearresteerd als hun tegenstanders. Sinds De Cuba begon als activist werden haar gegevens al honderden keren door de politie opgevraagd, en kwam ze in het systeem van ‘complexe probleemgevallen’, bedoeld voor ex-gedetineerden of radicaliserende personen. De Cuba werd nog nooit gearresteerd.
Jelle Klaas is mensenrechtenadvocaat en werkzaam voor PILP. PILP voert strategische rechtszaken voor mensenrechten in Nederland uit, onder andere over etnisch profileren, privacy en veel rondom het recht op demonstratie. Hij stond verschillende demonstranten en activistische organisaties bij.
Joost Valk was Hoofd Handhaven Netwerken in de Staf Grootschalig en Bijzonder Optreden (SGBO) in Den Haag, de politie-afdeling die wordt ingezet bij grote, risicovolle manifestaties. Valk was tijdens demonstraties de brug tussen demonstranten en politie; als agent had hij veelvuldig contact met de demonstranten. In die functie zag hij hoe de verhouding verhardde en het wederzijds begrip verdampte. Valk werkt nu als senior adviseur veiligheid bij een gemeente.
Jos Wienen is burgemeester van Haarlem. In zijn ambtsperiode zijn er in Haarlem veel demonstraties geweest, van onder andere coronademonstranten, Woonoproer en Exctinction Rebellion. Begin dit jaar legde hij demonstranten van Extinction Rebellion een dwangsom op om te voorkomen dat ze in winkels zouden protesteren. De demonstranten hebben dit besluit aangevochten.
Jelle de Graaf is activist en strateeg bij Extionction Rebellion en ambassadeur van Stop Ecocide. In oktober 2022 lijmde hij zich vast aan de talkshowtafel van Jinek om aandacht te vragen voor de klimaatcrisis. Eerder was hij actief in de Amsterdamse politiek. Onlangs moest hij om 7 uur s’ochtends zijn bed verlaten om vervolgens thuis gearresteerd te worden vanwege opruiing. Hij zou via social media mensen hebben opgeroepen om de A12 te blokkeren.
Thomas Hogeling is jurist, podcastmaker, auteur en flexibele opiniemaker. In zijn satirische column in de Volkskrant adresseert hij wekelijks maatschappelijke misstanden en de tekortkomingen van het publieke debat.
Check hier wat jongeren belangrijker vinden, demonstratierecht of veiligheid:
Gegevens van demonstranten en hun familie worden voortdurend opgevraagd door de politie. Het recht op betoging is in het geding, zeggen experts.
Politieagente ‘Inge’ keek wekenlang mee in de twee besloten chatgroepen van actiegroep Extinction Rebellion. Saillant daarbij is dat dit gebeurde vlak voor de blokkade van snelweg A12 op zaterdag 28 januari. Amnesty International noemt de werkwijze van de politie “bijzonder problematisch”.
De sfeer tussen demonstrant en autoriteiten verhardt. De politie arresteert en slaat vaker, burgemeesters leggen striktere regels op en demonstranten worden nauwlettend gevolgd. ‘Ze hebben me radicaal gemept.’
