Op maandag 12 mei presenteert journalist, schrijver en documentairemaker Clarice Gargard haar nieuwe boek Na verzet komt (r)evolutie in Pakhuis de Zwijger. Onder de tour genaamd Tour de (r)evolutie trekt Clarice met anderen door Nederland om in gesprek te gaan en elkaar in beweging te brengen. Hieronder een greep uit het boek. Ben je benieuwd geworden? Meld je hier gratis aan voor het programma.
Het is het donkerst voor de dageraad
‘Hoe gaat het met je?’
‘Mag niet klagen. Alleen, ja, de wereld hè.’
‘Ja,’ zucht ik terug. ‘De wereld.’
Dit is hoe het merendeel van de gesprekken in mijn omgeving tegenwoordig verloopt. We zijn zo ontzettend moe dat het nauwelijks nog lukt om ons lichaam voort te slepen door het gewicht van alle ellende. De wereld staat in brand, en we lijken machteloos om daar iets aan te doen. Er is dagelijks weer een nieuwe verschrikkelijke gebeurtenis waar we getuige van moeten zijn: de onthoofding van kinderen, de uitbreiding van een rechts‐radicale partij, de vernietiging van een compleet dorp door een natuurramp, de heropleving van een nazistische groepering. De kinderziektes van de samenleving die we uitgeroeid meenden te hebben lagen enkel op één oor te sluimeren totdat het tijd was om het lelijke hoofd weer te roeren.
Er is geen beter voorbeeld dan de herverkiezing van Donald Trump als Amerikaanse president. We dachten niet alleen in de Verenigde Staten maar over de hele wereld van hem af te zijn na zijn vierjarige termijn in 2017. Hij installeerde onder andere een ‘moslimban’, draaide Roe v. Wade terug met gevaarlijke en dodelijke gevolgen voor vrouwen en iedereen met een baar‐ moeder, en zette bevolkingsgroepen tegen elkaar op. De kers op de taart van zijn dictatoriale heerschappij was de bestorming van het Capitool door witte suprematisten op 6 januari 2021. De campagne van zijn tegenstander Kamala Harris was ge‐ stoeld op ‘We are not going back’, wat bij velen leek te resoneren. Ze trok stampvolle zalen en arena’s, en was dansend, lachend en subliem voorbereid en aangekleed in de Amerikaanse media te volgen. We dachten dat we een regering door Trump nooit meer zouden laten gebeuren, maar dat bleek valse hoop.
Volgens sommigen was de campagne van Kamala Harris als presidentskandidaat een revolutionair moment, aangezien zij als eerste vrouw – en bovendien als eerste zwarte en Aziatische vrouw – de nominatie heeft gekregen. Het was pas in 1969 dat een zwarte vrouw voor het eerst in de running was voor het kandidaatschap. Congreslid Shirley Chisholm was een fier voorvechter van progressieve idealen, van het recht op abortus en burgerrechten tot het beëindigen van de Vietnamoorlog en nu, pak ’m beet 55 jaar later, trad Harris in haar voetsporen. Anderen vinden het kandidaatschap van Harris minder revolutionair, vanwege onder meer de bezettingsoorlog van Israël in Palestina. Het imperialisme van de Verenigde Staten, ongeacht wie er aan het roer staat, blijft een probleem voor de rest van de wereld. De onvoorwaardelijke steun aan Israël terwijl dat land massamoord pleegt toont aan: eens een kolonisator, altijd een kolonisator. Het maakt niet uit of er een zwart, queer of trans persoon op de troon zit als het koninkrijk gestoeld is op bloed en botten.
In de voortreffelijk geresearchte documentaire Soundtrack to a Coup d’Etat van de Belgische Johan Grimonprez, over de moord op de eerste democratische leider van Congo, Patrice Lumumba, is de koloniale moordzucht kraakhelder te zien. In de jaren zestig en zeventig was er een opleving van Afrikaanse landen die onafhankelijk werden – een Afrikaanse renaissance – en zichzelf wilden en konden bedruipen omdat ze rijk waren in mineralen, edelmetalen en mensen. Een van de leiders die niet alleen vrijheid zagen voor het eigen land, maar voor heel Afrika en de niet‐westerse wereld, was Lumumba, een knappe, charis‐ matische en gepassioneerde politicus die wanneer hij sprak zelfs de felste tegenstander meekreeg. Daarin werd hij bijgestaan door onder anderen de antikoloniale adviseur Andrée Blouin, die helaas vaak wordt vergeten hoewel ze meerdere Afrikaanse leiders van advies voorzag – in Algerije, Côte d’Ivoire, Mali, Guinee, Congo en Ghana – en een massa Afrikaanse vrouwen op de been kreeg voor bevrijdende politiek. De uitstekend geklede politiek strateeg werd door westerse leiders en media zelfs tot de gevaarlijkste vrouw van Afrika gedoopt, en er werd meermaals getracht haar te liquideren.
Helaas kon Lumumba niet opboksen tegen de macht van Amerika, dat het vertikte om het kobalt van Congo aan het land zelf te laten. Binnen de Verenigde Naties spanden de Verenigde Staten samen met België om Lumumba te liquideren en de vrijheidsbeweging een halt toe te roepen, die zich ook naar andere niet‐westerse landen binnen de VN had verspreid. Het complot wordt in de documentaire sans gêne bekend door oud‐medewerkers van inlichtingendiensten.
In die tijd zetten de Verenigde Staten zwarte jazzmuzikanten als pionnen in om het imperium verder uit te breiden. Muziek verbroedert en zwarte cultuur en muzikanten waren (en zijn) over de hele wereld geliefd en populair, wat maakte dat ze als valuta ingezet konden worden. Sommige muzikanten zagen dit overigens op een gegeven moment in en zij weigerden om zich buitenshuis voor een land in te zetten dat hen binnenshuis mishandelde. Het is maar een van de voorbeelden van het doortrapte en meedogenloze imperialisme van Amerika, dat nog steeds niet ten einde is.
Ik zeg altijd: twee dingen kunnen tegelijkertijd waar zijn. Het is onmiskenbaar dat het kandidaatschap van Harris veel bete‐ kend heeft voor de vooruitgang. Er diende zich een uiterst ge‐ kwalificeerde kandidaat aan, meer dan alle (witte) mannen die haar voorgingen, die een hoger minimumloon wilde en abortus, gezondheidszorg en rechten voor alle Amerikanen hoog op haar prioriteitenlijstje had staan. Maar de bloedvlekken die het land ontsieren zijn niet door de hand van een goedbedoelende minderheid schoon te vegen.
Dat is misschien ook waarom het huis aan het instorten is. Het volk koos opnieuw voor Donald Trump, en een schaduw viel over het land en de wereld. Hoe kan het dat een veroordeeld crimineel, notoir aanrander, charlatan, witte suprematist en antidemocraat die alleen maar destructie wil verkozen is boven de beste kandidaat? In de nasleep van de verkiezingen probeerden velen daar antwoord op te geven. Het zou komen doordat de Democraten niet genoeg aandacht hebben voor de arbeidersklasse, de benzineprijzen te hoog zijn en je geen eieren meer kunt kopen. Het zou komen doordat een groot deel van de vs racistisch, seksistisch en homofoob is. Het zou komen doordat nepnieuws bij een deel van de bevolking hersenrot veroorzaakt heeft. Het zou komen doordat de Democratische Partij geen steviger standpunt heeft ingenomen ten aanzien van Israël‐Palestina.
Dat is volgens mij allemaal waar. De Democratische Partij is een elitaire partij, ook al wil ze het minimumloon verhogen. En de Verenigde Staten zijn nou eenmaal wat ze zijn. Een zwarte vrouw, hoezeer ook een product van het systeem, kan daar niet de scepter zwaaien. En men verlangt tevens naar de glorie van weleer, naar een krachtige mannelijke leider – waarbij kracht enkel verwoesting betekent. In Nederland is er Wilders, in Hongarije Orbán, in Israël Netanyahu. Alle drie zijn ze enthousiast over de herverkiezing van hun autoritaire bondgenoot.
Deze leiders zijn enkel symptomen van hetzelfde fenomeen. Zelfs als de wacht wisselt, behouden we dezelfde dilemma’s. Op de verkiezingsavond zei ik aan tafel bij de talkshow Bar Laat dat de keuze niet tussen Trump of Harris was, maar tussen de oude en de nieuwe wereld, wat een fundamentelere keuze is dan wie leider van de Verenigde Staten wordt. Zijn we er klaar voor om verder te gaan dan we ooit zijn gegaan en een nieuwe definitie van democratie, macht en vrijheid te creëren? En kunnen we onze verschillen overbruggen en elkaar daarin vinden?
In het eerdergenoemde boek Dubbelganger schrijft Naomi Klein over de politieke verdeeldheid, die steeds groter wordt onder de bevolking. De covidlockdowns waren een van de sleutelmomenten waarop familieleden, vrienden en buren steeds meer down the rabbit hole van het rechts‐radicalisme en wellness‐rechts, waarbij spiritualiteit, individualisme en rechts‐radicalisme elkaar ontmoeten, verdwenen. Er werden complottheorieën over covid en de vaccins verspreid, zoals dat covid niet echt bestond en dat de overheid de ziekte verzonnen had om slavernij in te voeren, of dat vaccineren tot autisme leidde, waarmee tegelijk werd gesuggereerd dat autisme iets onwenselijks is in plaats van een natuurlijk gegeven bij sommige mensen. De resulterende rellen en opstanden – geleid door rechts‐radicale charlatans – spleten de samenleving in tweeën, en iedereen bleef hardnekkig aan de eigen kant staan.
Maar degenen aan de ‘andere kant’ hadden niet helemaal ongelijk. De farmaceutische industrie profiteerde inderdaad van de ravage die covid aanrichtte en testte niet voldoende op vrouwen of anderen met een baarmoeder, en de algemene gezondheidszorg voor etnische minderheden is, net zoals bij vrouwen, altijd tekortgeschoten of niet helemaal betrouwbaar geweest. Denk aan het Tuskegee‐experiment, waarbij syfilis verspreid werd onder een groep arme zwarte Amerikanen onder het mom van publieke gezondheidszorg, de Ethiopische joodse vrouwen die door Israël met een contraceptief geïnjecteerd werden zodat zij geen kinderen zouden baren, of zelfs de klachten in Nederland over de slechtere zorg voor etnische minderheden. We hebben er nooit op kunnen vertrouwen dat het zorgsysteem gelijkwaardig zorgt voor iedereen.
Sommige terechte kritiek (die overigens niet specifiek over bovenstaande maar over de gezondheidszorg in zijn algemeenheid ging) vanuit radicaal of wellness‐rechts is niet gehoord, omdat ze geassocieerd werd met een kant waarnaar we niet wilden luisteren, een die bovendien de neiging heeft om de problematiek tot karikaturale proporties op te blazen. Maar zelfs een kapotte klok heeft twee keer per dag gelijk. Ik deed ooit een voorstel om een kritisch artikel te schrijven over de (neoliberaal ingegeven) keuzes van de overheid met betrekking tot de lockdowns, vaccinaties en testprogramma’s, maar een medium waar ik toentertijd voor werkte vond dat we niet te kritisch op de overheid mochten zijn in crisistijd, om paniek te voorkomen. Ik schrok van de gezagsgetrouwheid en beargumenteerde dat het juist dan van belang was de macht te ondervragen, gezien de historische tendens om verregaande maatregelen door te drukken terwijl het volk bang en volgzaam is.
Zij die daadwerkelijk in rechts‐radicale standpunten geloven zullen dat blijven doen, maar volgens Klein is er ook een gat ontstaan waar het rechts‐radicalisme in springt. Het trekt mensen aan die weten dat het systeem hen naait en zich ongehoord en onbegrepen voelen. Er wordt door de extreemrechtse politici naar hun zorgen geluisterd, die in uitvergrote vorm op andere groepen geprojecteerd worden (migranten, vluchtelingen, vrouwen die voor hun rechten opkomen, moslims, trans personen enzovoorts). Sommigen kunnen zich daarin vinden en anderen vinden de zondebokpolitiek vanuit hun eigen geprivilegieerde positie niet erg genoeg om zich niet bij extremis‐ ten aan te sluiten. De monopolistische tech bros maken graag gebruik van extremisten die burgers online radicaliseren door hun platforms beschikbaar te stellen en de geluiden te versterken, omdat het hen rijker dan God maakt. De politiek van zogenaamde democratie en saamhorigheid biedt geen oplossing voor deze complexe vraagstukken, omdat die vooral druk is met het behouden van de status quo. ‘Hoe dieper ik groef, hoe meer ik dit verschijnsel overal om me heen waarnam: mensen die zich niet laten leiden door kenbare principes of opvattingen, maar die puur als groepsleden per definitie yin spelen als de ander yang speelt: gezond versus zwak, “wakker” versus makke volgelingen, rechtschapen versus ontaard. Deze opposities bezetten de ruimte waarin vroeger werd nagedacht,’ schrijft Klein.
Er vindt in de wereld een bepaalde mate van regressie plaats, waardoor het wellicht lijkt alsof we voor het oude kiezen. Maar laat je niet ontmoedigen. ‘Laat dit je radicaliseren, in plaats van je tot wanhoop te laten drijven,’ schreef Mariame Kaba in Let This Radicalize You. Als we alleen naar de oppervlakte kijken lijken we terug te willen naar hoe het was, maar dat is maar een klein, schreeuwend, tegensputterend deel van de bevolking, dat helaas wel de macht in handen heeft en anderen tracht te mobiliseren.
De afgelopen jaren zijn in sneltreinvaart nieuwe verhalen in ons collectief geheugen geprent die eeuwen geleden uitgewist zijn, als ze ooit al erkend werden. We zijn ons bewuster dan ooit van kolonialisme, suprematie, machtsmisbruik en mensenrechtenschendingen. Van kapitaal en wie dat wel of niet ‘verdient’, en van de aarde en onze opgave om voor haar te zorgen. We zien mensen opstaan en vragen of het allemaal anders kan, of dat zelfs eisen. Er zijn kleine overwinningen in landen in Zuid‐Amerika die voor sociale leiders kiezen, zoals Lula in Brazilië. Maar wat ik vooral zie is wat ik in de inleiding al omschreef: mensen die nooit eerder zo uitgesproken waren en nu met een verpletteren‐ de gezamenlijke stem van zich laten horen. De (r)evolutie zal niet van bovenaf komen, maar van onder, links, rechts, en aan alle kanten overlopen.
