In verband met één van de sprekers in het programma zal tijdens deze avond de voertaal Engels zijn. De fragmenten komen wel uit een (deels) Nederlands gesproken documentaire van VPRO Tegenlicht.
De trein is de perfecte metafoor voor het Europa van vandaag: de trein werkelijkheid spoort niet helemaal. De grenzen zijn opgeheven, het netwerk ligt er en toch blijkt het vaak een absurde onderneming om met de trein Europa te doorkruisen. Ook al willen we graag de trein als alternatief voor het vliegen zien, op de treinroute naar Rome vind je onder meer locomotiefwissels, conflicterende regelgeving en taalkwesties. In Europa Spoort niet stapt VPRO Tegenlicht de trein in met verschillende treindromers- en doeners die het systeem willen veranderen, om ervoor te zorgen dat Europa zo snel mogelijk wél spoort.
Europa spoort niet wordt op zondag 3 maart om 22.09 uur uitgezonden op NPO 2 en staat vanaf zondagochtend 3 maart op NPO Start.
Over het programma
We beginnen de avond met een gesprek over het maakproces van de aflevering. Dat doen we met:
Maren Merckx is regisseur bij VPRO Tegenlicht, en heeft eerder o.a. de documentaires Rebranding Migration (2023), Samen Grijs Worden (2022) en Freezing Fertility (2021) gemaakt.
Jon Worth is een Britse treinexpert en doet al jaren onderzoek naar internationale treinreizen in Europa. In 2022 passeerde Jon met 186 treinen alle interne grensovergangen van Europa, en onderzocht op die manier het reilen en zeilen van de Europese spoorwegen. Jon speelt als onafhankelijke treincommentator ook een belangrijke rol in de uitzending van VPRO Tegenlicht.
Daarna gaan we in twee panelgesprekken dieper in op de materie. In het eerste panelgesprek onderzoeken we hoe een door de trein goed verbonden Europa eruit zou zien. Op welke manier staat de huidige staat van het Europese treinnetwerk symbool voor hoe het met Europa gaat? Ook bespreken we de droom die treinreizen door Europa zou kunnen voorstellen: wie wil er nou niet op een rustig tempo langs glooiende landschappen reizen terwijl je urenlang één coupé deelt met personen waarmee je in het dagelijks leven niet meer dan summier oogcontact hebt? Deze fantasie bespreken we samen met trein-dromers Jon Worth en Caspar van Gemund.
Caspar van Gemund is programmamaker en artistiek leider van concept- en campagnebureau Club Interbellum. Caspar is bedenker en maker van de Europe Endless Express (2016). Een culturele ontdekkingsreis op een nachttrein: drie dagen en twee nachten, bestemming Europa.
Dan is het tijd om wakker te worden uit onze droom en wat praktische bezwaren te maken bij de huidige stand van zaken op het spoor. Waarom gaan internationale treinreizen vaak gepaard met grote vertragingen en is het boeken van tickets voor lange treinreizen extreem ingewikkeld of soms zelfs onmogelijk? Bij dit gesprek sluit de ‘treinkandidaat’ van Volt, Geert Koops, aan. Samen met Jon Worth geeft hij ons een kijkje achter de schermen in het politieke spel dat zich op internationaal niveau afspeelt.
Geert Koops is kandidaat voor het Europees Parlement bij Volt. Als hij wordt verkozen wil hij zijn expertise in het Europees Parlement inzetten om het Europese hogesnelheidstreinnetwerk te verbeteren.
Het Europese spoorwegnet is een ratjetoe aan nationale maatschappijen die moeizaam internationaal samenwerken, stelt politiek-blogger en spoorweg-activist Jon Worth. Terwijl Brussel korte vluchten wil verbieden, laat het alternatief – de trein – nog veel te wensen over. Afgelopen zomer reisde Worth per trein door Europa op zoek naar een functionerende internationale infrastructuur: ‘Als je wilt dat mensen internationaal reizen per trein moet dat net zo gemakkelijk zijn als per vliegtuig.’
Vliegtickets worden steeds duurder. Goed nieuws voor het milieu, want is dit niet net het zetje dat reizigers nodig hebben om op de trein over te stappen? Helaas gebeurt dit nog te weinig. De internationale trein blijft niet alleen prijzig, maar ook weinig aanlokkelijk. Wie niet verstrikt raakt in het web van internationale spoorwegen, loopt alsnog vast op het ontbreken van verbindingen. Dit moet anders. Maar hoe? Want zo daalt de CO2-uitstoot nooit. Wanneer dringt de urgentie door tot alle landen van Europa en geven ze het intercontinentaal reizen per trein prioriteit? Is het wachten op een leider die het voortouw neemt?
