Onderzoek door Investico, in samenwerking met NOS op 3 en De Groene Amsterdammer, toont aan dat laagopgeleide verdachten met een migratieachtergrond aanzienlijk zwaarder worden gestraft dan hun hoogopgeleide, autochtone tegenhangers. Dit verschil is zichtbaar in zowel de vervolgingskans als de opgelegde straffen en roept vragen op over mogelijke klassenjustitie binnen het strafrechtsysteem.
Patronen
Dit verschil zie je wanneer je kijkt naar alle delicten samen. Hetzelfde patroon is zichtbaar bij vijftien afzonderlijke delicten die onderzocht zijn. Als vmbo-geschoolde verdachte met een migratieachtergrond heb je bij een verdenking van mishandeling drie en een halve keer zoveel kans op gevangenisstraf dan wanneer je een hbo- of universitaire opleiding hebt gedaan en geen migratieachtergrond hebt.
Voor rijden onder invloed is die kans ruim drie keer zo groot. En als je verdacht wordt van ‘eenvoudige diefstal’, zoals winkeldiefstal of zakkenrollerij, is die kans ruim twee en halve keer zo groot. Zelfs bij een verdenking van moord en doodslag is de kans bijna anderhalf keer zo groot om in de gevangenis te belanden.
De cijfers geven een inzicht in de uitkomst van beslissingen van OM en rechters, maar ze laten niet zien wat de redenen zijn wáárom mensen met een lage status harder gestraft worden. De oorzaak van de grote verschillen is niet af te leiden uit de cijfers. Zo is het niet bekend of sommige verdachten al eerder zijn veroordeeld voor hetzelfde misdrijf, een van de strafverzwarende factoren waar rechters naar kijken.
Herkenning uit de praktijk
Advocaten herkennen de verschillen in bejegening in de rechtszaal direct. Investico deed een uitvraag onder 2.500 Nederlandse strafrechtadvocaten en kreeg 247 reacties. Ruim zeventig procent van de advocaten die reageerden geeft aan weleens het vermoeden te hebben gehad dat een cliënt in de rechtszaal werd benadeeld als gevolg van zijn lage opleidingsniveau, migratieachtergrond of lage sociaal-economische positie.
‘Het zit in uiterlijk, taal, verstaanbaarheid, culturele factoren’, legt advocaat Max den Blanken uit. ‘Het gaat niet bewust, maar een rechter kan zich makkelijker inleven in een blanke hoogopgeleide man’, schrijft een van de advocaten in reactie op de vragenlijst.
Investico en NOS op 3 onderzochten 1.2 miljoen beslissingen die het OM nam, ruim vijfhonderdduizend uitspraken van de rechter en meer dan tweehonderdduizend opgelegde gevangenisstraffen, tussen 2013 en 2022.
Klassenjustitie in Nederland
Op vrijdag 25 oktober om 20:00 uur praten we in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam verder over dit onderzoek tijdens het programma ‘Klassenjustitie in Nederland’, in het kader van het tienjarig bestaan van Investico.
