Nu ruimte en natuur schaars worden, neemt de interesse in de ondergrond toe. Daar vinden we immers zoetwater, verkoeling en ruimte om te wonen, werken, landbouw te bedrijven, klimaatbuffers aan te leggen of te recreëren. Al die ondergrondse activiteit wordt opvallend slecht gedocumenteerd. Inmiddels is de eerste drie meter onder het maaiveld in de Randstad verzadigd met kabels, leidingen, openbaar vervoerverbindingen en kelders, maar niemand weet precies wat er ligt en waar. In dit programma, tevens de afsluitende avond van de tentoonstelling ‘Sub Terra’ in Arcam, spreken we met experts over de stedelijke ondergrondse ruimte.
Antonia Cornaro en Han Admiraal schreven samen het boek Underground Spaces Unveiled (2018). Deze publicatie toont een uitgebreid overzicht van het concept van ondergrondse ruimtelijke ontwikkeling, waarbij vraagstukken worden onderzocht die samenhangen met de duurzame ontwikkeling van de stedelijke ondergrondse ruimte. De voertaal van de lezing van Antonia Cornaro is Engels.
Daniel Jongtien, partner bij Benthem Crouwel Architects, vertelt over zijn betrokkenheid bij complexe OV-projecten zoals Amsterdam Airport Schiphol, Station Amsterdam Centraal, Station Delft, de multimodale transit-hub Diridon in San Jose en over de huidige ontwikkeling van drie nieuwe metrostations in Parijs.
Joyce van den Berg is hoofdontwerper en landschapsarchitect bij Ruimte en Duurzaamheid Gemeente Amsterdam. Ze scheef onder andere het boek BiodiverCITY. De bodem moet volgens haar beter erkend worden als één van de belangrijkste pijlers voor een gezonde leefomgeving en een natuur-inclusieve stad. Bodembiodiversiteit in de stad is lang onderbelicht geweest terwijl er wel steeds meer druk komt te liggen op de ondergrond door alle opgaven rondom vergroening, wonen, de energietransitie en het klimaat.
Architect Bjarne Mastenbroek richtte SeARCH op in 2002. De grond, nu vaak gebruikt als passieve fundering om hogerop te gaan, zit vol met mogelijkheden. Bjarne Mastenbroek onderzoekt de relatie die architectuur heeft, had en zal hebben met een plek en de natuur. Door de fotografie van Iwan Baan en meer dan 500 analytische tekeningen worden structuren uit de afgelopen millennia, sommige bekend, sommige eerder over het hoofd gezien door SeARCH, Dig it! op een bijzondere manier weergeven. Dit wereldwijde overzicht van bijna 1.400 pagina’s, ontworpen door Mevis & Van Deursen, brengt architectuur terug in harmonie met het aardoppervlak.
De grond onder onze voeten, het fundament van ons bestaan op deze planeet. Onder de stoeptegels van onze steden liggen ecosystemen van kilometers diep waar menig persoon in het dagelijks leven niet bij stilstaat. In december 2021 gingen we in gesprek met Timo Heimovaara, hoogleraar milieu-geotechnologie aan de TU Delft.
Met de tentoonstelling ‘Sub terra – New roots for underground urbanism’ onderzoeken we de kansen van ondergronds bouwen en leven in Amsterdam en daarbuiten. Sub terra verdiept je kennis van het gebruik van de ondergrond door de eeuwen heen en van toekomstvisies op ondergronds wonen, biodiversiteit en het klimaat.
Waren er maar meer visionaire ideeën voor de Nederlandse ondergrond. Dan wordt het daarboven tenminste weer een beetje leefbaar.
