De macht van het grote geld neemt toe, en niet alleen in de Verenigde Staten. Ook in Nederland staan publieke waarden onder druk, waaronder in het onderwijs. Commerciële belangen krijgen steeds meer greep op wat er in de klas gebeurt: de invloed van Big Tech, van grote commerciële uitgeverijen, van detacheerders en duurbetaalde adviseurs is groot. In dit programma onderzoeken we de zorgwekkende invloed van het kapitaal op het onderwijs. Geïnspireerd door het boek Gekaapt door het Kapitaal (De Rijk, 2024), kijken we wat er aan de hand is, hoe het zover heeft kunnen komen én wat we eraan kunnen doen. We richten ons daarbij vooral op de invloed van Big Tech en van de grote uitgeverijen. Van Google-scholen tot gedwongen winkelnering: de publieke taak van het onderwijs staat onder druk. Hoe kijken leraren en andere onderwijsprofessionals hier zelf tegenaan, wat ervaren zij? En hoe krijgen we de grip weer terug?
Over het programma
Onderwijs is in Nederland een publieke zaak; particuliere scholen zijn hier schaars. Desondanks krijgen private equity en grote commerciële bedrijven een steeds grotere grip op het publieke onderwijs. Hoe heeft het grootkapitaal toch ook in deze publieke sector een verdienmodel weten te vinden? En wat betekenen deze ontwikkelingen in de klas; voor zowel leerling als leraar?
Om dit te onderzoeken gaan we allereerst in gesprek met schoolleider Sanne Kuyt en leraar van het jaar VO Arash Mortazavy. Hoe merken zij dat het onderwijs gekaapt wordt door het kapitaal? Hoe is de invloed van Big Tech en de macht van commerciële uitgeverijen merkbaar in de klas en op scholen?
Vervolgens zal in een crash course verder ingegaan worden op de rol van Big Tech in de klas en de invloed hiervan op kinderen. De crash course wordt gegeven door:
- Remco Pijpers is strategisch adviseur digitale geletterdheid en ethiek bij stichting Kennisnet, de publieke ICT-partner voor het primair en voortgezet onderwijs. Pijpers doet al meer dan 25 jaar onderzoek naar de ontwikkelingen van technologie en jeugd. In zijn onderzoek staat de vraag naar hoe je kinderen digitaal geletterd maakt en hoe je digitalisering vanuit waarden vorm kunt geven centraal.
Hierna zullen we in een panelgesprek verder praten over de invloed van commercieel kapitaal op het onderwijs en zoeken we samen naar manieren om scholen weerbaarder te maken. Dit doen we met:
- Mirjam de Rijk is auteur van Gekaapt door het kapitaal (2024). De Rijk is publicist en columnist en schrijft voor De Groene Amsterdammer over ‘mensen, geld en werk’. In 2024 schreef ze het boek Gekaapt door het kapitaal over hoe commercie en groot kapitaal steeds meer binnendringen in publieke sectoren als de zorg, het onderwijs en onze kinderopvang, wat daar de gevolgen van zijn en wat we hiertegen kunnen doen.
- Thijs Roovers is voorzitter van de Algemene Onderwijsbond en voorzitter van het Arbeidsplatform Primair Onderwijs. Voordat hij bestuurslid werd van de AOb stond hij als leraar voor de klas in het primair onderwijs, was hij Kwartiermaker Lerarencollectief en was hij actief betrokken bij #POinactie. Roovers is zeer actief betrokken bij de ontwikkelingen van het onderwijs en mengt zich regelmatig in het publieke debat over de sector.
- Michelle van Dijk is leraar Nederlands en ontwikkelaar van lesmateriaal voor een nieuwe educatieve uitgeverij zonder winstoogmerk, geïnitieerd door Marten Blankesteijn. Als docent ontwikkelde ze al lange tijd extra onderwijsmateriaal als aanvulling op de aangeboden lespaketten. Zo ontwierp ze een vakoverstijgend taalprogramma ‘Woordenaars’ dat ze gratis aanbood. Van Dijk hoopt in haar huidige rol bij te kunnen dragen aan een solide alternatief voor het lesmateriaal van de grote educatieve uitgeverijen die met hun marktmacht een steeds grotere invloed hebben op de kwaliteit van het onderwijs.
- Paul Zevenbergen is voorzitter van SIVON, digitaliserings-coöperatie funderend onderwijs en schoolbestuurder (a.i.) van Stichting BOOR in Rotterdam. SIVON behartigt de publieke waarden en belangen van het primair en voortgezet onderwijs op het gebied van veilig en toekomstbestendig digitaal onderwijs. Zo houdt de organisatie zich onder andere bezig met het vertegenwoordigen van de belangen van het onderwijs in onderhandelingen met leveranciers en techbedrijven.
Het onderwijs vercommercialiseert sluipenderwijs door onder meer bijlesbureaus en lesmateriaalaanbieders. In totaal zeven grote insluipers vergaren miljarden aan het publiek gefinancierde onderwijs.
Techbedrijven verdringen elkaar om ‘leeromgevingen’ te leveren. En een school die eenmaal op die manier draait, kan daar niet zomaar mee stoppen. ‘Er wordt iets doorgevoerd waarvan niemand weet of het verstandig is.’
Afstappen van Google Classroom of software van Microsoft kost een school heel veel inspanning. “Een ict-coördinator wilde erover nadenken, maar die had twee uur per week voor al zijn taken.”
De groeiende marktmacht van edtech en big tech leidt tot gerechtvaardigde zorgen. Vrijwel alle grote uitgevers, softwareleveranciers en dienstverleners hebben daarnaast inmiddels commercieel gedreven eigenaars. Ook dat roept serieuze vragen op over publieke waarden. Meer regie door het onderwijs én de politiek is nodig om grip te houden op onze onderwijsmarkt.
Al jaren is bekend dat de manier waarop kinderen leren lezen niet werkt. Leerkrachten verdwalen in een woud van lesmethodes, bepaald door de vrije markt van uitgevers en onderwijsadviseurs. ‘We experimenteren op kinderen.’
Meer regie over de keuze voor leermiddelen, grip op de kwaliteit van methoden en het indammen van de stijgende kosten voor materialen. Daartoe roept de AOb samen met andere onderwijsorganisaties op in een manifest.
