Harm Edens zet zich al meer dan 25 jaar in voor een betere en duurzamere wereld, maar hoe kijkt de nieuwe generatie naar dit urgente onderwerp? Om hier achter te komen, schreef Harm een boek: De belangrijkste vragen van je leven. Op vrijdag 24 januari presenteert hij zijn boek in Pakhuis de Zwijger en gaat hij in gesprek met jonge enthousiaste denkers. Lees hier alvast een voorproefje van het boek:
1972
Ik ben de krant aan het lezen. De Tubantia, denk ik, al kan het ook de Noord-Ooster zijn geweest, want mijn vader vond het belangrijk om z’n Groningse roots dagelijkse te voorzien van een flinke scheut heimwee. Er staat een verhaal in over een groep mensen die ons willen waarschuwen. Als we zo doorgaan met steeds meer spullen maken en met steeds meer natuur opofferen, dan gaat het fout. Dat hebben ze allemaal wetenschappelijk uitgezocht en in een rapport opgeschreven. ‘Grenzen aan groei’ heet dat rapport. Ik begrijp niet alles van wat er staat, maar de strekking is me wel duidelijk. Ik bespreek het niet meer met m’n moeder. Ik ben elf en krijg een fundamenteel unheimisch gevoel. Het rotsvaste vertrouwen dat het met mijn leven wel goed gaat komen, is definitief weg.
‘The Limits to Growth: a global challenge’ is een rapport van de Club van Rome. Die club heet zo omdat de zesendertig oorspronkelijke leden eind jaren zestig voor het eerst bij elkaar kwamen in de Italiaanse hoofdstad. Veel van wat ze voorspellen komt later min of meer uit. Toch denken vijftig jaar later veel mensen nog steeds dat we onbeperkt en eindeloos kunnen doorgroeien. We kunnen deep sea minen, we kunnen co2 onder de grond stoppen. Niks aan de hand, maar ondertussen blijven de alarmbellen regelmatig afgaan.
1999
Voor de tros ga ik met Bløf een special maken op Spitsbergen. De popgroep heeft een Zilveren aanmoedigings-Harp gewonnen en daarom gaan de mannen nu het meest noordelijke popconcert ooit geven op groene stroom, want we willen tegelijkertijd het snel verslechterende lot van de ijsbeer onder de aandacht brengen. De ijsbeer heeft drijfijs nodig om z’n prooi te kunnen bereiken – vaak zijn dat zeehonden – en dat drijfijs wordt te zacht, waardoor de ijsberen erdoorheen zakken en niet genoeg te eten krijgen. Daardoor worden ze al in hun voortbestaan bedreigd.
Vlak bij de Zeeuwsche Uytkyck – een 141 meter hoge berg die als uitkijkpunt werd gebruikt door Zeeuwse walvisjagers die in de zeventiende eeuw op Spitsbergen woonden – zoeken we een plek om een paar nummers te spelen.
Als we later op onze grote rode ijzeren Noorse boot verder om het eiland varen, zie ik op een aantal plaatsen gigantische brokken ijs van gletsjers afbreken en in de oceaan storten. Met onheilspellend gekraak komen wanden van bijna honderd meter hoog naar beneden. IJzingwekkend. Ik weet al wel dat de aarde opwarmt en dat de poolkappen aan het smelten zijn, maar nu gaan alle alarmbellen af. De internationale wetenschappers in het dorpje Ny Alesund bevestigen mijn bezorgdheid. Ze vertellen dat het ijs veel sneller smelt dan tot nu toe werd gedacht. Eenmaal terug in Nederland kan ik eigenlijk aan niet veel anders meer denken en aan mijn horizon pakken ook donkere wolken zich samen.
2024
Ik ben nu 63 jaar en ik word wel ouder en misschien een beetje wijzer – maar niet milder. Integendeel. Ik word bozer. Ik doorzie dingen sneller, ik herken patronen vlugger en ik word ongeduldiger. En dat is niet altijd handig als je een positief verhaal wilt vertellen en mensen in beweging wilt krijgen.
Dat moet anders. Ik heb met transitieprofessor Jan Rotmans een podcast gemaakt over nieuwe leiders, die met lef voorop gaan lopen op weg naar die nieuwe betere wereld. Nieuwe Wereld Nieuwe Leiders: hoe kom je erop. We moeten niet alles via het hoofd, via de ratio op blijven lossen, steeds maar weer uitleggen waarom het anders moet, maar juist via het hart en de onderbuik en via gevoel en intuïtie elkaar vinden en samen gaan veranderen.
In het boek De belangrijkste vragen van je leven ga ik in gesprek met de jeugd: zestien ontmoetingen met bewuste, groene jonge mensen. Ik had honderden en honderden kandidaten. Voornamelijk op gevoel en intuïtie heb ik een selectie gemaakt. Deze jongeren zijn allemaal tussen de twintig en de dertig jaar en ze hebben nog zeventig à tachtig jaar voor de boeg. Als ze pech hebben, zou ik daar bijna aan toevoegen. Maar zo zien ze dat zelf ongetwijfeld niet. Hoe gaan zij veranderen en versnellen? Praten over uitstervende ijsberen gaat ze – denk ik – niet motiveren. Maar wat dan wel?
Wat zijn ze op dit punt in hun leven aan het doen, hoe is dat zo gekomen, hoe kijken ze naar de wereld nu en naar de toekomst en wat kan ik van ze leren, welke positieve energie kan ik aftappen? En zeker ook: hoe houden ze hoop? En mag ik wat van die hoop? En waar zitten juist de raakvlakken tussen deze mensen en mijzelf?
Mag ik beginnen met wat ijzersterke wapens tegen klimaatdesinformatie? De Hogeschool van Utrecht heeft een soort toolkit gemaakt die we allemaal uit ons hoofd zouden moeten leren:
- Klimaatdesinformatie is heel effectief omdat het heel vaak herhaald wordt, bijvoorbeeld op Twitter/X. Dat kunnen wij ook met informatie die wel waar is. Dus praat veel over de klimaatcrisis en alles wat daarbij hoort en verspreid betrouwbare en begrijpelijke informatie.
- Ga de verspreiding van klimaatdesinformatie tegen. Ook als je er inhoudelijk tegen ingaat, herhaal je het toch weer. Zie punt 1.
- Zorg dat je klimaatdesinformatie herkent. Ze hebben daar in Utrecht vijftien herkenbare drogredenen gedefinieerd, die we eigenlijk zonder nadenken zouden moeten kennen. Daar staan hilarische evergreens tussen als:
- co2 is juist goed voor de plantjes.
- Het klimaat verandert altijd al, dat is nu heus niet erger.
- Klimaatwetenschappers zijn het niet eens (ze weten altijd wel een of andere halve zool te vinden).
- In de middeleeuwen was het veel warmer.
- Klimaatmodellen zijn maar modellen, daar zitten heel veel onzekerheden in.
- Het IPCC, de NASA en het KNMI zijn corrupt en deze Nobelprijswinnaar zegt dat er geen klimaatverandering is.
- Klimaatverandering is toch niet meer te stoppen.
- Als we fossiele brandstoffen afbouwen, stort de samenleving in.
- Met bomen planten, airconditioning en kerncentrales komen we er ook.
- Wees toch niet altijd zo negatief.
Dat laatste is heel vaak tegen me gezegd. Net iets te vaak. Daar ga ik iets positiefs tegenover zetten. In de vorm van een boek. Met heel veel verhalen en gedachten en informatie… en hele goeie zin!
