Wat is de overeenkomst tussen huurwoningen, tandartspraktijken en de kinderopvang? Investeringsmaatschappijen uit de hele wereld hebben ontdekt dat er een goed rendement uit te halen valt. Per jaar worden ruim honderd zorginstellingen in Nederland overgenomen door zogenaamde private equity-bedrijven. Waarom is deze investering zo interessant? En wat vinden we als samenleving van deze ontwikkeling? Op maandag 24 juni presenteert Pakhuis de Zwijger een programma over het boek ‘Gekaapt door het kapitaal’ van Mirjam de Rijk.
Wat is precies het probleem?
We leggen het uit aan de hand van hoe het zorgstelsel op dit moment is opgezet. Op het eerste gezicht is de zorg een duidelijk gereguleerde sector met een verbod op winstuitkering door zorgaanbieders. De realiteit is helaas dat de regels genoeg ruimte laten om rendement te maken, zeggen experts tegen het Financieel Dagblad. Een van de loopholes is bijvoorbeeld om vastgoed en IT-diensten onder te brengen in een aparte bv die wel winst kan maken. De aparte bv kan de eigendommen tegen ongereguleerde prijzen verhuren aan de zorginstelling en winst uitkeren aan de investeerders (FD, 2024 & De Rijk, 2024).
Rendement boven kwaliteit
Het argument dat de kwaliteit van de zorg niet omlaag gaat door deze private investeringen, ontkracht Mirjam de Rijk, schrijver van het onlangs gepubliceerde Gekaapt door het kapitaal. We verliezen zeggenschap over hoe we onze zorg inrichten, terwijl onze zorg een essentiële voorziening is. Een investeerder kan besluiten om alleen lichtere zorggevallen te behandelen, omdat daar sneller geld mee verdiend kan worden. Alle ‘zwaardere’ gevallen moeten dan uitwijken naar andere zorginstanties waardoor bij die instanties de wachtlijsten oplopen. Dat is wel degelijk een verslechtering van de zorgkwaliteit te noemen.
Volgens De Rijk is dat ook wat er in de praktijk gebeurt: kapitaalkrachtige partijen zijn niet geïnteresseerd in de kwaliteit van de zorg maar ze zijn vooral uit op rendement. Het maakt investeerders daarbij weinig uit of ze een behandeling bij de huisarts of een vakantie naar Griekenland verkopen. En precies dat laatste is waar volgens De Rijk het probleem ligt: we hebben als samenleving niet meer scherp wat het onderscheid is tussen onze publieke en private sector.
Ethische beperkingen van de markt
Om daar weer grip op te krijgen is het interessant om naar het werk van filosofe Elizabeth Anderson te kijken. In haar paper Ethical Limitations of Markets bespreekt ze dat sommige producten of diensten zo essentieel zijn dat niemand ervan uitgesloten zou mogen worden. Als dat het geval is, valt het buiten de ethische grenzen van de markt om te bepalen wie of wat het product in handen krijgt. Het is belangrijk dat een gemeenschap shared values opstelt en vaststelt dat acties die tegen een shared value in gaan, niet aan de vrije markt worden overgelaten. In het geval van de zorg is een voor de hand liggende shared value ‘het recht op passende gezondheidszorg voor alle individuen uit de gemeenschap’. De ‘zwaardere’ zorggevallen die te maken krijgen met lange wachtlijsten hebben te maken met een inbreuk op deze shared value; zij krijgen niet de zorg die ze nodig hebben. Daarom luidt het appèl van De Rijk om de zorg uit handen van investeringsmaatschappijen te houden.
De macht van kapitaal
De macht van kapitaalkrachtige partijen, waar private equity deel van uitmaakt, reikt verder dan alleen de zorgsector. Ook het onderwijs, de woningmarkt en kinderopvang worden gekaapt door het kapitaal. Welke gevolgen ondervinden we als samenleving wanneer het grote kapitaal zijn geld gaat investeren in deze voorzieningen? En hoe kunnen we het tij keren? Dat is wat we bespreken tijdens het programma Gekaapt door het kapitaal op maandag 24 juni om 20:00 in Pakhuis de Zwijger.
