Geld. Het middel waar iedereen wel minstens één keer per dag mee in aanraking komt. Maar wie begrijpt nou echt hoe geld werkt? Wie maakt het? En wie bepaalt hoeveel ervan gedrukt mag worden? Cartograaf Carlijn Kingma wijdde zich twee jaar lang aan al deze vragen. Samen met haar partners Thomas Bollen en Martijn Jeroen van der Linden deed ze onderzoek naar de ins en outs van het geldsysteem. Daaruit ontstond het kunstwerk ‘The Waterworks of Money’: een tekening die de belangrijkste stromen van het geldsysteem in kaart brengt.
Wij stelden haar vijf vragen over dit kunstwerk.
1. Waar kwam het idee vandaan om een kunstwerk te maken over het ‘grote geld’ in onze samenleving?
Bij mijn vorige projecten was ik me al erg bewust van de sturende rol die geld heeft in onze samenleving. Als we verbeteringen in de gezondheidszorg of het onderwijs willen doorvoeren, komt het altijd neer op de vraag: is er wel geld voor? Het idee voor een kunstwerk over geld spookte dus al langere tijd door mijn hoofd.
In een interview met de Volkskrant over een van mijn vorige tentoonstellingen, noemde ik dat ik graag een kunstwerk zou willen maken over hoe geld werkt. Kort daarop werd ik door de Rabobank gevraagd om hun artist in residence te worden. Ik wilde een kunstwerk maken over geld en het was heel bijzonder dat mij meteen toegang werd verleend aan een essentiële schakel in dit project: toegang tot een bank. Het momentum was er dus om aan de slag te gaan.
2. Hoe heb je de nodige informatie verzameld voor dit kunstwerk?
Ik ben van huis uit geen expert op het gebied van financiële systemen, dus was het heel fijn dat de Rabobank open stond voor een samenwerking. Ik heb het werk samen met Thomas Bollen en Martijn Jeroen van der Linden gemaakt. Thomas is onderzoeksjournalist met een achtergrond in financiële economie. Martijn is onderzoeker en schreef zijn PhD over het monetaire systeem. Thomas, Martijn en ik hebben onze krachten gebundeld en de tekening met zijn drieën gemaakt. Daarnaast hebben we nog veel andere mensen gesproken die ons hebben geïnformeerd. Zo is alle kennis bij elkaar gekomen in één kunstwerk.
3. Wat is het probleem van ons geldsysteem vandaag de dag?
Om het probleem te zien moet je naar het geheel van het geldstelsel kijken. Dan zie je dat de financiële sector niet meer ten dienste staat van de samenleving. Waar het de bedoeling is dat de financiële sector de economie ondersteunt, lijkt de economie nu vooral de financiële sector te ondersteunen. Dat zie je bijvoorbeeld terug in private instellingen die in goede tijden hun winst zelf kunnen behouden, maar in slechte tijden met publiek geld overeind worden gehouden. Dan is de boodschap niet meteen dat je private instellingen moet afschaffen, maar dat je moet kijken hoe die private instellingen een rechtvaardig onderdeel van de samenleving kunnen worden.
4. Je hebt je blik ook vooruit gericht en drie toekomstscenario’s getekend. Hoe lossen deze toekomstscenario’s het ‘probleem’ van het geldsysteem op?
De toekomstscenario’s wijzen alle drie een andere partij aan die geld mag creëren. Ook de verdeling van het geld gaat via deze partij. In een van de scenario’s is dat bijvoorbeeld een onafhankelijke monetaire autoriteit. Mensen kunnen hun geld risicovrij stallen bij deze autoriteit. De optie om geld te stallen bij een private bank bestaat nog steeds. Daar valt meer winst uit te halen, maar daar komt ook een risico bij kijken. Het verschil met het huidige geldsysteem is dat de private bank niet de uitvalsbasis is voor mensen om hun geld te bewaren.
5. Wat hoop je dat mensen uit dit kunstwerk meenemen?
We hopen met dit kunstwerk duidelijk te maken hoe complex het geldstelsel eigenlijk is. Het ‘probleem’ van ons geldsysteem ligt niet bij één financiële instelling, maar bij al deze financiële instellingen bij elkaar en hoe ze met elkaar in verbinding staan. Je kan het probleem dus ook niet duiden door uit te leggen hoe één van de financiële instellingen werkt. Het kunstwerk biedt hopelijk een toegankelijk overzicht van het geldsysteem.
Wil je meer horen van Carlijn en Thomas over hun kunstwerk? Kom dan op donderdag 13 juni naar Pakhuis de Zwijger. Tijdens dit programma zullen Carlijn en Thomas dieper ingaan op bepaalde delen van de tekening en praten over mogelijke toekomstscenario’s voor ons geldsysteem.
