Auteur en onderzoeksjournalist Chris de Ploeg presenteert op maandag 27 januari zijn nieuwe boek De Grote Koloniale Oorlog. Het boek biedt een historische analyse van de Tweede Wereldoorlog door deze binnen een grotere koloniale geschiedenis te plaatsen, wat ons helpt de huidige opkomst van extreemrechts en het zwijgen over racisme en kolonialisme in de gevestigde politiek beter te begrijpen. Samen met andere wetenschappers, schrijvers en journalisten gaan we in gesprek over de koloniale wortels van fascisme en over de demonisering van het communisme en antikoloniale bewegingen. Lees hier alvast een fragment uit zijn boek:
Wanneer begon de Tweede Wereldoorlog? Op het eerste oog lijkt dat een simpele vraag. Op school leren we dat de Tweede Wereldoorlog in 1939 begon, toen Nazi-Duitsland Polen binnenviel. Toch is het antwoord niet zo simpel. In 1939 was het grootste deel van de wereld ⎻ de Amerika’s en het grootste deel van Afrika, Azië en Oceanië ⎻ immers nog niet betrokken in de oorlog. Een wereldoorlog bestaat logischerwijs uit allerlei fronten en welk front je aanwijst als ‘het begin’ van de oorlog zegt daarom meer over je eigen positie dan over de oorlog zelf. In China wordt normaliter gedacht aan de Japanse invasie in 1937 of, nog eerder, aan de bezetting van de regio Mantsjoerije in 1931, een gebied groter dan Frankrijk, Polen en de lage landen bij elkaar. In Korea begon de oorlog al eerder, met de Japanse kolonisatie in 1895 en de verzetsbeweging die daarna op gang kwam. In Catalunya wordt gewezen op de Spaanse burgeroorlog van 1936, toen communistische en anarchistische bewegingen streden tegen het fascistische leger onder leiding van Franco, vaak ook wel de generale repetitie voor de Tweede Wereldoorlog genoemd.
Sommige schrijvers noemen de Eerste en Tweede Wereldoorlog samen de ‘Tweede Dertigjarige Oorlog.’ Zij zien die twee oorlogen als één Europese burgeroorlog met een wapenstilstand van twintig jaar: als een interne imperialistische strijd om de wereldmacht of als een interne ideologische strijd over de toekomst van de wereld.[1] Andere schrijvers gebruiken beide concepten en stellen dat de Tweede Wereldoorlog bestond uit twee parallelle oorlogen: één oorlog van bovenaf tussen staatshoofden om de wereldmacht, en een andere oorlog van onderop door gewone burgers tegen genocide, fascisme en kolonialisme.[2] Maar ook deze kaders onthullen net zo veel als ze verhullen. De Europese machten waren immers al sinds 1492 verwikkeld in een lange reeks oorlogen over grondgebied, slavenarbeid en grondstoffen, nadat de Spaanse kroon Abya Yala en Al-Andalus binnenviel.[3] Oorlogen die door de eeuwen heen de hele wereld zouden opslokken.
Voor de ideologische strijd tussen revolutionaire en anti-revolutionaire tradities kunnen we ook ver teruggaan in de tijd, minstens tot de Franse Revolutie in 1789. Of misschien nog verder, tot 1492. De gelijkheidsidealen van de Franse Revolutie zijn immers afgekeken van Inheemse filosofieën uit Abya Yala, zoals David Graeber overtuigend laat zien in The Dawn of Everything.[4] Bovendien rechtvaardigde het kolonialisme in Abya Yala zichzelf expliciet door te wijzen op de egalitaire tradities van Inheemse volkeren, die daarom als onbeschaafd, minderwaardig of zelfs zielloos werden beschouwd.[5] Diezelfde strijd tegen egalitaire bewegingen vond tegelijkertijd ook plaats in Europa, zoals de oorlog tegen de Duitse boeren in de zestiende eeuw, toen die zich tegen zowel de kerk als de adel hadden gekeerd.[6] Ook dat frame, een ideologische strijd tussen egalitaire en anti-egalitaire tradities, brengt ons dus weer terug bij 1492. In die zin kunnen we misschien beter spreken van de vijfhonderdjarige oorlog.
Dat is dan ook de centrale vraag van dit boek. Hoe schrijven we de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog als we deze plaatsen in vijfhonderd jaar koloniale geschiedenis? En welke verhalen, zelfs binnen de periode 1939-1945, worden uitgewist doordat we door een koloniale bril naar de Tweede Wereldoorlog kijken? Ik zal deze vragen beantwoorden aan de hand van drie thema’s: racisme en kolonialisme, imperialisme en kapitalisme, en, geopolitiek en (nucleaire) oorlog. Een vierde thema dat hier nauw verwant aan is, ecologische en klimatologische catastrofe, behandel ik elders. Maar al deze thema’s zijn op hun eigen manier verbonden met de Tweede Wereldoorlog, ongeacht of we deze bezien vanuit zes, dertig of vijfhonderd jaar koloniale geschiedenis.
Het zal de lezer opvallen dat dit ook vandaag de dag allemaal urgente thema’s zijn. De wereld waarin we leven is immers rechtstreeks voortgekomen uit vijfhonderd jaar koloniale geschiedenis. Door dieper te duiken in de grondoorzaken van de vijfhonderdjarige oorlog kunnen we daarom ook dichter komen bij een oplossing voor de grootste uitdagingen van onze tijd. Dat is dan ook de hoofdreden voor het schrijven van dit boek. Daarbij wordt de Tweede Wereldoorlog bewust als een lens gebruikt om onze kijk op de wereld te veranderen. De Tweede Wereldoorlog wordt namelijk nog steeds gezien als het morele ankerpunt van onze samenleving, ons kompas over goed en fout. Hoe er over de Tweede Wereldoorlog wordt nagedacht heeft daarom directe invloed op hoe wij onze samenleving vormgeven en waar wij ons voor inzetten.
[1] Enzo Traverso, Fire and blood: The European civil war, 1914–1945 (Verso Books, 2016).
[2] Donny Gluckstein, A people’s history of the Second World War: resistance versus empire (London: Pluto Press, 2012).
[3] Abya Yala is een Inheemse benaming voor de Amerikaanse continenten. Al-Andalus is de benaming van het Iberische schiereiland (Spanje en Portugal) toen het nog onder de islamitische Mooren viel.
[4] ‘Wicked Liberty: The indigenous critique and the myth of progres’, in The dawn of everything: A new history of humanity, door David Graeber en David Wengrow (London: Penguin Random House UK, 2021), 78-194, Apple Books e-book.
[5] Ramón Grosfoguel, ‘‘Epistemic Racism/Sexism, Westernized Universities and the Four Genocides/Epistemicides of the Long Sixteenth Century’,’ in Eurocentrism, Racism and Knowledge: Debates on History and Power in Europe and the Americas, onder redactie van Marta Araújo en Silvia Rodríguez Maeso (London: Palgrave Macmillan UK, 2015), 23-46, https://doi.org/10.1057/9781137292896_2.
[6] ‘“The Other Reformation”: Martin Luther, Religious Dogma and the Common People’’, in A people’s history of modern Europe, door William A. Pelz (Pluto Press, 2016), 18-29; ‘All the World Needs a Jolt: Social Movements and Political Crisis in Medieval Europe’,’ in Caliban and the Witch, door Silvia Federici (Autonomedia, 2004), 21-60; ‘Capitalism: A Creation Story’’, in Less Is More, door Jason Hickel (London: Penguin Random House UK, 2021), 62-118, Apple Books e-book; Ian Angus, The War Against the Commons: Dispossession and Resistance in the Making of Capitalism (New York: Monthly Review Press, 2023), Apple Books e-book.
